niedziela, 4 listopada 2018

"Spisek Prochowy" po wileńsku


Jak wiadomo w nocy z 4 na 5 listopada 1605 roku odkryto tzw Spisek Prochowy. Działo się to w Londynie w dalekiej Anglii. Spisek miał na celu zabić króla i wielu przedstawicieli szlachty i duchowieństwa protestanckiego. Do dziś jet to jeden z bardziej znanych faktów z historii Anglii, wielokrotnie przytaczany we współczesnej pop kulturze.

Londyńscy Spiskowcy
I w naszej historii mogło dojść do podobnego zdarzenia.
W Wilnie parędziesiąt lat później, ktoś wpadł na pomysł by wysadzić beczki z prochem pod wieloma osobistościami królewskiego dworu, zgromadzonymi w jednym miejscu. Działo się to 28 czerwca 1633 roku gdy rozpoczęła się pewna uczta.
Tak to zdarzenie relacjonuje Albrycht Stanisław Radziwiłł:

"Król tymczasem był zajęty udzielaniem senatorom audiencji. Tego dnia marszałek[1] zaprosił nas na ucztę. Przybyli liczni stołownicy, różne kobiety, hałas, żadnego porządku, dla niektórych piec zamiast stołu, jedzenia tak skąpo, że żołądek bardziej kpiną niż potrawą się napełniał. Marszałek w prawdziwym szaleństwie, na które cierpiał, groził, że teraz nadszedł czas, by podłożyć proch strzelniczy, bo to będzie zabawa, gdy otworzy się tyle wakancji, jeśli okaleczeni pofruniemy bez skrzydeł. Żart ten nie podobał się, tak że poszliśmy do domu zwarzeni, a później odkryło się, iż pod podłogą były złożone dwie beczki prochu." 

Marszałek Jan Stanisław Sapieha

Co ciekawe miesiąc wcześniej A.S. Radziwiłł wspomina, że: "Marszałek Sapieha podejmował wesołą ucztą cały dwór", nie wspomina o bałaganie, brakach w jedzeniu, czy beczkach pod podłogą ;)


[1] - Jan Stanisław Sapieha syn Lwa Sapiehy wojewody wileńskiego, hetmana wilk litewskiego.

niedziela, 24 czerwca 2018

24 czerwca 1649 roku na świętego Jana w Warszawie - Tecum et pro te


Wcześniej wspominałem o poświęceniu sztandaru i broni na wyprawę smoleńską.
Dziś chciałem przypomnieć inne poświęcenie sztandaru i broni na inną wyprawę, wyprawę Zborowską z 1649 roku gdy Rzeczpospolita w wielkiej opresji była. W ten dzień, dzień swojego patrona Król Jan II Waza podjął wyprawę przeciw Kozakom.


Chorągiew Nadworna Jana II Wazy
z Najświętszą Panną z Dzieciątkiem.

W diariuszu Ekspedycyjej Zborowskiej zapisano: 
"Ruszył się tedy  Król JM. z Warszawy na tę ekspedycyją 1649 die apostolico sancti Ioannis to jest 24 junii, wziąwszy benedykcyją od legata, który chorągiew, tak i broń Królowi JM. poświęcał."

wizerunek herbu Króla Jana II Kazimierza Wazy


W Rejestrze pocztów pod ekspedycyją zborowską 1649 r. zamieszczony jest szczegółowy opis chorągwi, kto ją trzymał w czasie uroczystości:

"Naprzód gdy Król JM. na tę brał się ekspedycyją i wyjeżdżać miał, w kościele warszawskim peragendo, sacrum benedictionem od legata de Torres brał, na dzień świętego Jana, który chorągiew nadworną i broń poświęcał, turkusową, kitajkową; na jednej stronie krzyż wielki, kawalerski, żółty, kitajkowy. We środku tego krzyża Najświętsza Panna z Dzieciątkiem, subscriptio haftowana sub tuo praesidio. Na wierzchu u krzyża tecum et pro te, na drugiej stronie krzyż biały, wielki kawalerski, kitajkowy. We środku krzyża herby królewskie haftowane żółto z bławatów i sznurów jedwabnych. Trzymał przy benedykcyjej chorągiew pod niebytność naznaczonego do tej chorągwi chorążego jmp. Gembicki krajczy koronny. Przyszedłszy tedy pod Sokal chorągiew tę JKM. podnieść kazał, z którą dla małości pocztów dotąd zatrzymywał się. Porucznikowstwo dawszy jmp. Mikołajowi Gniewoszowi z Olekszowa staroście radomskiemu veterano militi, a chorąstwo panu Jakubowi z Michałowa Michałowskiemu wojskiemu lubelskiemu. O te officia były wielkie konkurencyje wielu."

wizerunek Najświętszej Panny z Dzieciątkiem

Chorągiew nadworna służyła jeszcze w trakcie wyprawy Króla w 1651 roku na pola pod Beresteczko. Świadczy o tym tytułowy wpis "Regestr dworzan JKM. pocztów pod chorągiew benedykowaną, turkusową, adamaszkową, podwiedzionych w Warszawie, w Lublinie i pod Sokalem - na wyprawę berestecką 1851 r."


Chorągiew Nadworna Jana II Wazy z herbem króla.


Jak widać na zdjęciach zachowanej chorągwi nie widać już dziś napisu nad krzyżem "Tecum et pro te" (z Tobą i za Ciebie). Taki napis zachował się na chorągwi nadwornej Zygmunta III Wazy.


Chorągiew Nadworna Zygmunta III Wazy.

Ciekawą wzmiankę o dniu poświęcenia sztandaru zamieścił nieoceniony Albrycht Stanisław Radziwiłł. Wspomniał: 
"Król 24-go, w dzień poświęcony św. Janowi, zawiesiwszy w świątyni Św. Jana chorągwie świeżo przywiezione po klęsce Kozaków, udał się z Warszawy na Pragę."

Jak widać na kanclerzu sama uroczystość nie zrobiła wrażenia i nie opisał jej. Jednak opisął udekorowanie zdobytymi sztandarami kościół pod wezwaniem świętego Jana. Jakże piękni eby mogła wyglądać nasza obecna katedra.

środa, 9 maja 2018

9 maja 1633 roku - poświęcenie chorągwi

Przedstawienie chorągwi z plafonu w Kielcach
Przed tak poważną wyprawą wojenną, na którą sam król Władysław ruszał, 9 maja w kościele (zapewne św Jana) poświęcono chorągiew nadworną królewską. Dosyć lakonicznie o tej uroczystości pisze w swoim pamiętniku Albrycht Stanisław Radziwiłł Kanclerz Wielki Litewski.

"9 maja
Po obiedzie, koło godziny pierwszej, król poszedł do kościoła, a po poświęceniu chorągwi i błogosławieństwie, wsiadłszy na statek, przeprawił się przez Wisłę i następnie udał się kolasą do Okuniewa. Ja pospieszyłem za nim i przenocowałem w Radzyminie, 4 mile od Warszawy."



Chorągiew Nadworna Królewska Jana II Kazimierza Wazy
Niestety wizerunek czy opis chorągwi nadwornej królewskiej Władysława IV nie jest znany.
Być może chorągiew wyglądała tak ja ta, namalowana na plafonie w Zamku Biskupów Krakowskich w Kielcach. Malowidło przedstawia wizytę posła tatarskiego i w tle stoi chorągiew husarska. Nad nią łopocze karmazynowa chorągiew z białym orłem w koronie.

Chorągiew Nadworna Królewska Zygmunta III Wazy


W szwedzkich zbiorach jest chorągiew z imieniem króla Władysława IV i datą 1636. Chorągiew ta i chorągiew nadworna Jana II Kazimierza mają wspólna cechę. Herb królewski ma ten sam motyw, prócz snopka Wazów pojawia się herb Habsburgów.

Chorągiew w zbiorach szwedzkich z imieniem Władysława IV